Warunkowe umorzenie postępowania karnego

Wykazanie winy i sprawstwa danej osoby nie zawsze oznacza konieczność wydania wyroku skazującego. Przepisy prawa karnego dopuszczają bowiem zastosowanie tzw. warunkowego umorzenia postępowania. Sprawdźmy jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać z tej instytucji i jakie skutki ona ze sobą niesie.

Czym jest warunkowe umorzenie postępowania?

Warunkowe umorzenie postępowania jest określone jako wstrzymanie reakcji karnej na dane przestępstwo. Innymi słowy, z okoliczności danej sprawy jasno wynika, że doszło do popełnienia czynu zabronionego, jednak istnieje możliwość odstąpienia od wymierzenia kary.

Co ciekawe, instytucji warunkowego umorzenia postępowania nie powinniśmy szukać w Kodeksie postępowania karnego, lecz w Kodeksie karnym. 

Kiedy można zastosować warunkowe umorzenie postępowania?

Zgodnie z treścią art. 66 KK, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Warunkowego umorzenia nie stosuje się jednak do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2019 r. (sygn. akt III KK 590/17) wskazał, że z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania może skorzystać wyłącznie sprawca niekarany za przestępstwo umyślne. Natomiast fakt prawo-mocnego skazania za tego rodzaju przestępstwo i to niezależnie od rodzaju orzeczonej kary, istniejący w chwili wyrokowania, wyklucza przyjęcie, że oskarżony posiada status osoby niekaranej. Z punktu widzenia prawnej dopuszczalności warunkowego umorzenia postępowania karnego nie ma znaczenia fakt, że sąd orzekając w tym przedmiocie, nie dysponował danymi informującymi o uprzedniej karalności oskarżonego, bowiem wymóg niekaralności za przestępstwo umyślne ma charakter bezwzględny, a karalność taka wyklucza możliwość wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania. Warunek braku karalności za przestępstwo umyślne należy do stanu obiektywnego i dlatego zaistnienie takiego uchybienia nie jest zależne od wiedzy sądu rozpoznającego sprawę.

Aby zatem mogło dojść do warunkowego umorzenia postępowania, muszą być spełnione następujące warunki:

• sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne,
• wina i szkodliwość czynu nie są znaczne,
• okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości,
• postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Jakie są skutki warunkowo umorzonego postępowania karnego?

Warunkowe umorzenie postępowania karnego nie oznacza, że dana osoba zostaje uznana za niewinną. Sąd orzeka bowiem w tym przypadku tzw. okres próby, podczas którego zachowanie sprawcy jest poddawane szczególnemu nadzorowi – nie może on w tym czasie popełnić przestępstwa.

Zgodnie z treścią art. 67 KK, Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę.

Warunkowe umorzenie wiąże się więc z okresem próby dla sprawcy. Środek ten orzekany jest na okres, w trakcie którego sprawdzana jest trafność prognozy kryminologicznej, będącej jedną z przesłanek tego rodzaju orzeczenia. 

Jak skorzystać z warunkowego umorzenia postępowania karnego?

Aby skorzystać z dobrodziejstw warunkowego umorzenia postępowania karnego konieczne jest złożenie stosownego wniosku. Pismo powinno być zaadresowane do prokuratora prowadzącego daną sprawę. Jeśli oskarżyciel uwzględni stanowisko wnioskodawcy, skieruje pismo do sądu – w przypadku drobnych przestępstw istnieje spora szansa na jego uwzględnienie. 

Co ciekawe, wniosek o warunkowe umorzenie może być składany wielokrotnie, pod warunkiem jednak, że w sprawie pojawią się nowe okoliczności uzasadniające takie żądanie, a poprzednie wnioski okazywały się nieskuteczne. 

Wniosek składa się od momentu postawienia zarzutów danej osobie, aż do prawomocnego zakończenia postępowania karnego. Pismo powinno być należycie uzasadnione – wnioskodawca musi bowiem przekonać sąd, że warunkowe umorzenie postępowania jest w jego przypadku konieczne, a wymierzenie kary może być pominięte. 

Czy warunkowo umorzone postępowanie karne może być na nowo podjęte?

Zachowanie sprawcy w okresie próby może być bardzo różne. Czasami zdarza się, że taka osoba niestety wraca do przestępstwa. W takim wypadku sąd będzie musiał podjąć warunkowo umorzone postępowanie karne.

Okres próby jest bowiem szansą dla sprawy i swoistym testem odpowiedzialności – jeśli go nie zaliczy, musi liczyć się z odpowiedzialnością karną.

Art. 68 KK wyraźnie stanowi, że sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

Dodatkowo sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy:

• popełnił inne przestępstwo, niż to za które został prawomocnie skazany,
• uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli powyższe okoliczności zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego może mieć miejsce także wtedy, gdy sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Pojęcia „porządku prawnego” używanego na gruncie prawa karnego jako przesłanki nawiązującej do postawy sprawcy nie należy sprowadzać wyłącznie do porządku w znaczeniu karnoprawnym. Popełnienie przestępstwa jest tylko jedną z form naruszenia tego porządku. Może to być również popełnienie wykroczenia, jak i dopuszczenie się zachowania niebędącego czynem zabronionym pod groźbą kary, jak naruszenie innych obowiązków cywilnoprawnych, pracowniczych. Naruszeniem porządku prawnego jest zatem zachowanie się skazanego wbrew zakazom lub nakazom prawa karnego (popełnienie przestępstwa), administracyjnego (popełnienie wykroczenia), a także wbrew regułom, których przestrzeganie mieści się w granicach zadań i celów, które prawo karne wiąże z takimi instytucjami, jak: warunkowe zwolnienie, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe umorzenie postępowania karnego czy też odroczenie lub przerwa w wykonywaniu kary.

Pamiętajmy jednak, żewarunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Po tym czasie sprawca jest już wolny od odpowiedzialności. 

Korzyści z warunkowego umorzenia postępowania karnego

Tak naprawdę warunkowe umorzenie postępowania niesie ze sobą spore korzyści dla sprawcy. Nie dochodzi bowiem wówczas do ukarania danej osoby, przez co nie stygmatyzuje jej w otoczeniu (sprawca nie jest traktowany jako przestępca, bo faktycznie nie został wobec niego wydany jakikolwiek wyrok skazujący). 

Okres próby jest dodatkowo stosunkowo niewielką dolegliwością, niż wymierzona kara. Bardzo często sprawy z zakresu tzw. drobnej przestępczości kończą się dobrowolnym poddaniem się karze, podczas gdy sąd ma możliwość warunkowego umorzenia postępowania. Warto o tym pamiętać, zanim oskarżony zdecyduje się na zastosowanie art. 335 KPK i dobrowolnie zgodzi się na choćby najmniejszy wymiar kary. 

Podstawa prawna:

• Art. 66 – 68 KK