Przywłaszczenie jest czynem zabronionym regulowanym przepisami Kodeksu karnego. W praktyce bardzo często jest ono mylone z innymi czynami zabronionymi o podobnym charakterze takimi jak chociażby kradzież, oszustwo lub rozbój. Czym dokładnie charakteryzuje się przywłaszczenie?
Definicja i zakres przywłaszczenia
Istotą przywłaszczenia jest zamiar trwałego włączenie do własnego majątku przedmiotu, który w sposób legalny znalazł się we władaniu sprawcy. Skutek w postaci utraty przez właściciela rzeczy powstaje z chwilą zamanifestowania przez sprawcę, że traktuje rzeczy jak swoją własność (np. sprzedaje ją bez wiedzy i zgody osoby uprawnionej).
Zgodnie z treścią art. 284 Kodeksu karnego, kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 2022 r. (sygn. akt I KA 10/22) przez przywłaszczenie rozumie się rozporządzenie jak swoją własnością cudzą rzeczą ruchomą lub cudzym prawem majątkowym, z wykluczeniem osoby uprawnionej. Sprawca dla dokonania tego przestępstwa musi podjąć chociażby jedną czynność w stosunku do rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego, która wskazuje, że traktuje on rzecz lub prawo majątkowe tak, jakby był ich właścicielem. Innymi słowy, przy przestępstwie przywłaszczenia czynność wykonawcza polega na postąpieniu z rzeczą tak jak właściciel, a z prawem majątkowym tak jak uprawniony, zaś zachowaniu sprawcy musi towarzyszyć tzw. animus rem sibi habendi, tj. zamiar zatrzymania mienia bez żadnego tytułu prawnego.
Przestępstwo określone w art. 284 § 2 KK należy do kategorii tzw. przestępstw kierunkowych. Kodeks wymaga, aby zachowanie sprawcy było ukierunkowane na określony cel; tym celem jest włączenie cudzej rzeczy ruchomej lub cudzego prawa majątkowego do majątku sprawcy bądź postępowanie z tą rzeczą albo prawem majątkowym jak z własnym w inny sposób, np. darowanie go innej osobie itp. Wyklucza to możliwość popełnienia przestępstwa przywłaszczenia z zamiarem wynikowym. W związku z tym do przyjęcia realizacji znamion przestępstwa przywłaszczenia od strony podmiotowej konieczne jest wykazanie, że oprócz obiektywnego rozporządzenia przez sprawcę cudzą rzeczą ruchomą, jego działaniu towarzyszył określony powyżej zamiar animus rem sibi habendi, tj. zamiar zatrzymania tej rzeczy dla siebie albo dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu i ekwiwalentu, lub zamiar przejęcia dla siebie cudzego prawa majątkowego.
Jak przypomniał Sąd Najwyższy we wskazanym orzeczeniu, nie każde prawo majątkowe może być przedmiotem przywłaszczenia. Decydujące w tym zakresie jest to, czy charakter danego prawa umożliwia postępowanie z nim jak właściciel, zaś jako prawo majątkowe składka na ubezpieczenie społeczne nie ma takiego charakteru.
Przestępstwa pokrewne do przywłaszczenia
Przestępstwo przywłaszczenia jest zbliżone w swej naturze do innych czynów zabronionych uregulowanych w polskim Kodeksie karnym. Największe podobieństwo wykazuje przede wszystkim względem kradzieży, oszustwa i rozboju. Podstawową różnicą pomiędzy przywłaszczeniem a innymi podobnymi czynami zabronionymi jest element zaboru, który nigdy nie występuje przy przywłaszczeniu. Tym samym sprawca przywłaszczenia nie przejmuje w bezprawny sposób władztwa nad określoną rzeczoną innej osoby, w przypadku typu kwalifikowanego z art. 284 § 2 k.k. – mienie to wręcz mu się powierza.
Pamiętajmy, że tak w przypadku kradzieży, jak i przywłaszczenia (sprzeniewierzenia) zamiar, który towarzyszy sprawcy polega na chęci włączenia mienia do swojego (lub innej osoby) majątku i definitywnego, bez żadnego tytułu pobawienia osoby uprawnionej jej własności. Nie wystarczy więc zatrzymanie rzeczy wbrew woli takiej osoby i wykorzystywanie jej np. dla osiągania korzyści. Okoliczność, że sprawca po rozporządzeniu jak własnym powierzonym mu mieniem, np. po wydaniu na własne potrzeby pieniędzy powierzonych mu na przechowanie, podjął działania zmierzające do odzyskania tego mienia – jak również formalnie zobowiązał się do ich zwrotu – nie ma znaczenia dla odpowiedzialności na podstawie art. 284 § 2 KK. Przypisanie przestępstwa przywłaszczenia mienia nie wymaga wykazania, co sprawca zrobił z tym mieniem, w jaki sposób skonsumował owoce przestępstwa i jaki cel mu przyświecał. Wystarczy przykładowo udowodnienie, że oskarżony obciążał rachunek kierowanej przez niego spółki wydatkami na cele prywatne, niezwiązane w ogóle z działalnością firmy, dla korzyści osobistej lub w interesie innych osób.
Podsumowanie
Przestępstwo przywłaszczenia jest osobnym typem czynu zabronionego, które zostało uregulowane w polskim Kodeksie karnym. Charakteryzuje się przede wszystkim pozbawieniem władztwa prawowitego właściciela nad określoną rzeczą, przy czym nie następuje tutaj zabór rzeczy jak ma to miejsce chociażby przy przestępstwie kradzieży.
Źródła
- Art. 284 Kodeksu karnego
- Adwokat Sprawy Karne Kraków
