Procedura karna jest przeprowadzana według ściśle określonych reguł, które odnaleźć możemy w Kodeksie postępowania karnego. Przeprowadzanie tego rodzaju spraw możemy podzielić tak naprawdę na dwa zasadnicze etapy. Jak więc w praktyce wygląda rozpoznanie sprawy karnej?
I etap – postępowanie przygotowawcze
Sprawa karna zaczyna się od działań organów ściągania – są nimi prokuratura oraz policja. W zależności od typu danego przestępstwa, ich działania mogą być podejmowane z urzędu lub na wniosek oznaczonej osoby (najczęściej pokrzywdzonego danym czynem).
Postępowanie przygotowawcze można określić jako etap przedwstępny sprawy karnej, mający na celu ustalenie czy rzeczywiście mogło dojść do popełnienia przestępstwa i czy można wobec określonej osoby postawić zarzuty.
Postępowanie przygotowawcze może przybrać formę:
- śledztwa – prowadzone jest w sprawach o najcięższe przestępstwa (np. zabójstwo),
- dochodzenia – prowadzone jest w sprawach o tzw. „mniej poważne” przestępstwa (np. wobec przestępstw zagrożonych karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, z tym że w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 200 000 zł ).
Stronami postępowania przygotowawczego są zawsze pokrzywdzony oraz podejrzany o popełnienie danego przestępstwa. Zasadniczo czynności wykonywane na tym etapie polegają na zgromadzeniu ewentualnych dowodów umożliwiających sporządzenie aktu oskarżenia przeciwko podejrzanemu o popełnienie przestępstwa.
Postępowanie przygotowawcze może skończyć się na 3 różne sposoby:
- wniesieniem do sądu aktu oskarżenia,
- umorzeniem sprawy – w przypadku, gdy dochodzenie lub śledztwo nie wykaże możliwości popełnienia przestępstwa, a postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia,
- odmową wszczęcia postępowania – w przypadku, gdy brak jest uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa.
II etap – postępowanie sądowe
Po sporządzeniu aktu oskarżenia przeciwko pokrzywdzonemu i wniesieniu go przez organ ścigania do właściwego sądu, następuje II etap postępowania karnego – postępowanie sądowe. W tej części podejrzany zyskuje status oskarżonego.
Postępowanie sądowe skupia się na udowodnieniu winy oskarżonego o popełnienie przestępstwa, ewentualnie obrony jego stanowiska. W tej części przedstawiane są zarzuty zawarte w akcie oskarżenia oraz przeprowadzane jest postępowanie dowodowe.
Najważniejszym etapem postępowania sądowego jest rozprawa główna, na której przeprowadzane są zgromadzone dowody – najczęściej nagrania lub zeznania świadków.
Postępowanie sądowe może skończyć się na 4 różne sposoby:
- uniewinnieniem oskarżonego,
- skazaniem oskarżonego,
- umorzeniem postępowania,
- warunkowym umorzeniem postępowania – ma to miejsce, gdy wina i społeczna szkodliwość zarzuconego mu czynu nie są znaczne, czyn zagrożony jest karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, postawa i dotychczasowa niekaralność za przestępstwo umyślne, warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, iż będzie on przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.
III etap – postępowanie odwoławcze
Kolejny etap postępowania karnego jest fakultatywny – oznacza to, że nie musi pojawiać się w każdej sprawie. Postępowanie odwoławcze ma miejsce tylko wtedy, gdy wniesiona zostanie apelacja lub zażalenie w sprawie.
Apelacja jest środkiem odwoławczym, który przysługuje od nieprawomocnych wyroków sądów I instancji. Wnosi się ją wterminie 14 dni, który biegnie dla każdego uprawnionego od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem.
Kto może wnieść apelację? Strony postępowania, a w przypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie na posiedzeniu – pokrzywdzony.
Pamiętajmy, że wniesienie apelacji powinno być poprzedzone wnioskiem o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku. Termin na sporządzenie tego pisma wynosi 7 dni od daty ogłoszenia wyroku.
Zażalenie w sprawie karnej przysługuje z kolei od nieprawomocnych wyroków sądu I instancji. Jego podstawowym celem jest zaskarżanie niektórych postanowień i zarządzeń sądu.
W ramach postępowania odwoławczego możemy wyróżnić także:
- kasację – jest to nadzwyczajny środek odwoławczy, który przysługuje wobec prawomocnych orzeczeń,
- wznowienie postępowania – ten środek także przysługuje w przypadku prawomocnie zakończonych postępowań sądowych. Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:
- w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia;
- po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody wskazujące na to, że:
- skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
- skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
- sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.
Po rozpoznaniu środka odwoławczego sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części.
IV etap – postępowanie wykonawcze
Ostatnim etapem postępowania karnego jest tzw. postępowanie wykonawcze. Pełni funkcję egzekucyjną mającą na celu wykonanie prawomocnych wyroków skazujących.
Tego rodzaju postępowanie jest regulowane przepisami Kodeksu karnego wykonawczego.
Podstawa prawna:
- Art. 322, 324, 437, 444, 518-521, 540 KPK
